Helicopter Parents

सुमीत हा ५ वर्षांचा त्याच्या पालकांचा एकुलता एक मुलगा. आतिशय प्रेमात आणी पालकांच्या सतत देखरेखीत त्याचे संगोपन. त्याने काय खेळावे, खेळू नये, काय खावे, काय खाऊ नये, कोणासोबत खेळावे हे सर्व निर्णय पालकांचेच, त्याच्या आरोग्याची, वाढ विकासाची त्यांना इतकी काळजी कि स्वतः च नीरनिराळी पुस्तके वाचून त्याला रोज ३-४ प्रकारच्या बाटल्यातील protiens आणी vitamins अगदी काळजीपूर्वक देणारे. रोज संध्याकाळी त्याला बगीच्यात फिरवायला नेताना सोबत पाण्याची एक बाटली आणी खेळताना हाताला थोडी देखील माती लागल्यास लगेचच हात पाण्याने धुणारे. प्रकृतीत थोडा देखील बदल जाणवल्यास रात्र रात्र जागून काढणारे. आणि ह्या सर्व कार्यात नातवावर डोळ्यात तेल घालून सतत लक्ष ठेवणारे, सतत सल्ला देणारे आजी आजोबा. एकदा तर सुमित बगीच्यात खेळताना त्यांना एक गांडूळ दिसले आणी तेव्हापासून त्यांनी सुमितला त्या बगीच्यात नेणेच बंद केले. १९९० च्या दशकात क्लायीन आणी फाय ह्या दोन मानसोपचारतज्ञांनी "Helicopter Parents " ही संकल्पना प्रचलित केली. मुलांची वाजवीपेक्षा जास्त काळजी घेणारे, त्यांच्या बारीक सारीक वर्तणुकीवर सतत लक्ष ठेवणारे आणी नियंत्रण ठेवणारे, दैनंदिन जीवनात मुलांनी कसे वागायला हवे हे स्वतः च ठरविणारे पालक म्हणजेच "Helicopter Parents ". जास्तीत जास्त वेळ मुलांच्या संगोपनातील नियोजनात, ते नेहमीच सुरक्षित कसे असावेत, त्यांना जास्तीत जास्त मदत कशी करता येईल, आणी त्यांच्या काळजीत, अश्या प्रकारचे पालक आपला जास्तीत जास्त वेळ घालवतात आणी त्या बद्धल इतरांना अभिमानाने सांगत देखील असतात. अपत्त्यावरील प्रेम, आणी आपला मुलगा/ मुलगी सर्व बाबतीत इतरांपेक्षा उत्तमच असावी ह्या सततच्या जाणीवेतून त्यांची ही वर्तणूक. शाळेतील प्रवेशापासून, मुलांनी कोणते विषय निवडावेत, त्यांनी कोणत्या कॉलेजात प्रवेश घ्यावा, कश्या प्रकारे अभ्यास करावा , कोणते profession निवडावे, आणी नंतरही त्यांच्या प्रगतीची दिश कोणती असावी, हे सर्व फक्त पालकांचेच निर्णय, आणी ह्या निर्णयांची अंमलबजावणी करतना प्रत्येक गोष्टीत सूक्ष्म नियोजन करण्यात स्वतः ला धन्य समजणारे हे पालक म्हणजेच "Helicopter Parents ". स्वतः चा शोध घेवून, मला काय हवे, काय नको, मला काय करायला आवडते, ही विचारक्षमताच निर्माण करण्याची, स्वतः चे निर्णय स्वतः च घेण्याची क्षमताच निर्माण करण्यासाठी मुलांना संधीच न देणारे हे पालक.

उद्धेश जरी खूप चांगला असला तरी, ह्या अश्या वर्तणुकीचा बर्याच मुलांच्या सर्वांगीण विकासावर होणारा दुष्परिणाम:

स्वतः च नवीन नवीन गोष्टी शिकण्यापासून तथा काही अभिनव संकल्पना आमलात आणण्यापासून ही मूले सतत वंचित राहतात.
पालकांचेच एक Clone म्हणून विकास होणारी हे मूले.
भविष्यात निर्माण होणारा निर्णय क्षमतेचा अभाव आणी अगदी छोट्या छोट्या बाबींसाठी इतरांवर अवलंबून राहण्याची वृत्ती.
केलेल्या चुकांमधून शिकण्याची संधी प्राप्त न होणे.
जीवनातील अनाकलनीय, अकल्पित, आकस्मिक घटनांना सामोरे न जाण्याची क्षमता. छोट्याशाही प्रतिकूल परिस्थितीला ध्यर्याने सामोरे न जाण्याची क्षमता आणी त्यातून सतत ताण तणावात राहण्याची वृत्ती.
लहानपणी खूप प्रेम, पालकांचे सततचे केंद्रित लक्ष, जे पहिजे ते मिळणारी ही मूले मोठेपणी मात्र एक पंगुत्व घेवून सतत कोणत्यातरी दडपणाखाली जीवन जगत असतात
आत्मकेंद्रित, नेहमी सहकार्यांपासून दूर राहण्याची प्रवृत्ती आणी त्यामुळे इतरांच्या टीकेचे, अवहेलनेचे लक्ष झालेल्या ह्या व्यक्ती. मानसिक आजार निर्माण होण्यासाठी अगदी अनुकूल प्रवृत्ती.
"Helicopter Parents " ह्या पदवी पासून दूर ठेवावयाचे असल्यास पालकांना काय करणे शक्य आहे?

मुलांच्या विकासाचा अर्थ - त्यांना जसे हवे तसे खेळू द्या. प्रसंगी खेळताना पडले, खरचटले, जखम झाली, इतर मुलांशी भांडणे झालीत, मारा माऱ्या झाल्यात म्हणून त्यांना १००% सुरक्षा मिळण्यासाठी खूप बंधने घालू नयेत.
मुलांना स्वतंत्रता: वयानुरूप त्यांना त्यांच्या वागण्यात स्वतंत्रता असू देणे
मुलांच्या सर्वांगीण विकासात "Helicopter Parents " चे बरेच गुण असणे चांगलेच ठरते, परंतू कोणत्या गोष्टींचा अतिरेक होतोय हे समजून त्या प्रमाणे आपल्या वर्तणुकीत सुधारणा करणे आवश्यक ठरते.
"Helicopter Parents " बनताना बर्याच वेळी पालक स्वतः च्या आवडी निवडी, स्वतः चे सामाजिक जीवन , स्वतः चे वयक्तिक आयुष्य देखील compromose करतात. हे कसे टाळता येईल ह्याचा जाणीवपूर्वक प्रयत्न करणे.
मुलांना अपयशी होऊ द्या : अपयशातील अनुभवानवरूनच मूले शिकतील, त्यासाठी त्यांना संधी द्या, गरज भासल्यास मदत करा.
तुम्हाला तुमच्या लहानपणी जे काही मिळाले नाही ते सर्व आपल्या मुलांना मिळालेच पाहिजे हा अट्टाहास बाळगू नका.
वाट बघण्याची संधी: मुलांनी कोणत्याही गोष्टीचा आग्रह केला कि त्यांना तो गोष्ट तत्काळ उपलब्ध केलीच पाहिजे, हे टाळता येईल काय. मुलांना थोडी वाट बघण्याची सवय लावणे.
हे सर्व काही एक medical prescription नाही. प्राप्त परिस्थितीनुसार योग्य निर्णय घेवून स्वतः च्या वर्तणुकीत आवश्यक सुधारणा करून त्यात सातत्य बाळगल्यास मुलांच्या योग्य विकासात पालकांचा महत्वाचा वाटा ठरू शकतो ह्यात कोणतेच दुमत नाही ( UNDP च्या ताण तणाव परामर्षक प्राची ह्यांचे लेखावर आधारित)